درود و مهر من مارال پژاوند هستم با پادکست زن در قاب تاریخ و این قسمت اول از اپیزود جدید ما به نام زنان پیشرو در صنعت مد و فشن
در ابن پادکست دنباله دار صحبت از خلاقیت هایی که نمایش روح لطیف و خلاقه ی یک زنه که چه از میان انگشتان، چه از حنجره ی او ، چه از حرکات موزون بدن ، از لابه لای ایده ها و یا از کلام روشنش به جهان متجلی میشه .
وقتی پای هنر به میان میاد، هنر و هنرمند به درازی عمر انسان بر روی زمین وجود داشته که هنرمندی زنان ایران چه در مقام یک مولد هنر و چه در قالب موضوع و محتوای یک اثر هنری ، در جایگاهی ویژه و اثربخش نمایشی لطیف و روح بخش از فرهنگ ایران زمين بوده .
در گذشته هنرهای بیشتر زنانه ای چون صنایع دستی، خیاطی، فرش بافی و منسوجات و هنرهای در کل سنتی، متناسب با فرهنگ و زمینه های محدود حضور زنان، وجود داشته اما در هنر معاصر با دگرگونیهای فرهنگی و اجتماعی و حضور پررنگ زنان شاهد تنوع هنرنمایی واشتغال اونها در تمام عرصه های هنری نمایشی تجسمی، موسیقی ، ادبیات، معماری ، طراحی ،سینما و… هستیم که قراره بیشتر به اونها بپردازیم .
اسپانسر این مجموعه هیچ کسی غیر از خود شما نیست. از شما نازنینان میخوام در صورتیکه این روایت به گوش جانتون نشست صدای من باشید و زن در قاب تاریخ رو به دوستان وعزیزانتون معرفی کنید .
داستان امروز من درباره ی ورود صنعت مد و فشن در ایران و اولين بانویی که مد رو وارد ایران کرد . لازمه قبل از معرفی این بانو به تاریخچه ای از تلاشهای مدگرایانه در ایران اشاره کنم.
توی قرن نوزدهم بود که اساسا صنعت مد و طراحی لباس در دنیا توسط یک طراح لباس سرشناس انگلیسی به نام چارلز فردریک ورث که مارک خودش رو روی پوشاکی که طراحی و تولید میکرد، چاپ کرد؛ آغاز و مورد توجه قرار گرفت. به چارلز لقب “پدر طراحی سطح یک لباس زنانه ” دادن.
خب سفر ایرانیان و منظورم پادشاهان به خارج از مرز و جلوتر محصلینی که برای ادامه ی تحصیل به خارج سفر میکردن، تاسیس دارالفنون و حضور معلمان اروپایی، همه و همه اسباب آشنایی ایرانیان با پوشش‌های غربی رو فراهم ودید اونها رو تغییر داد. پس این صنعت، یعنی فشن و طراحی مد به ایران دوره ی پادشاهی قاجار، نفوذ کرد.
بله نقطه ی آغاز این مدگرایی در دوران فتحعلی شاه قاجار بود . توی سفر به انگلیس در ملاقات همسر فتحعلی شاه با الیزابت مک نیل همسر جان مک نیل در یک میهمانی که در نگاه ملکه ی ایران، لباس الیزابت که ساتنی سفید با چینهای توری و ردایی قرمزاز جنس ابریشم بود، بسیار جذاب اومد. در حالیکه پوشش زنان درباری بسیار مجلل با پارچه های حاشیه دوزی با جواهر و مروارید بود.
اصلا پوشش زنان دربار به اندرونی وبیرونی تقسیم میشد. که همش متاثر از فرهنگ مذهبی ایران لباسهای اندرونی شامل لباس، شلیته ،آرخالق،کلیجه ،پوشش سر و حتی زیورالات همه با رودوزی های تزئینی بود و پوشش بیرونی برای پوشاندن کل بدن چادر و چاقچور که یه شلواری بود که لیفه و بند داشت و همینطور روبنده بود.
لازمه اشاره کنم که در دوره ی فتحعلی شاه ماشین در صنعت جا نداشت و تولید منسوجات بادست انجام میشد و مراحل تولید لباس و پارچه و خیاطی و کارهای رودوزی تزئینی لباس و پارچه ها به شکل صنایع دستی بسیار پررونق بود و حتی این محصولات به روسیه و کشورهای آسیای میانه صادر میشد.
اما از اونجا که در دوره ی ناصرالدین شاه، به سرعت تعداد کارخونه های نساجی و تولید پارچه در اروپا وآمریکا افزایش پیدا کرد، منسوجات ایران در مقایسه با تولیدات ماشینی اروپا دیگه ناتوان شده بود، بنابراین تجار صنعتی روسیه و اروپا و امریکا ،بازار پررونقی توی ایران پیدا کردن.
خب رواج پارچه های غربی ، پوشاک زنان ایران رو به سمت سادگی و کم هزینه گی برد . کم کم ازاون تزئینات گلابتون دوری ، مروارید دوزی و قلاب دوزی خبر چندانی نبود.
بله! پوشش زنان کم کم به تبع تغییراتی که شخص ناصرالدین شاه با مشاهده ی لباسهای مد روز اروپا،در پوشش زنان درباری اش ایجاد کرد و همینطور تحت تاثیر دیدگاه و تلاشهای نوگرایانه ی دو تا دخترش ، تاج السلطنه و افتخارالسلطنه که حرکت جامعه به سمت مد روز غربی رو لازم میدیدن و مدافع آزادی پوشش زنان بودن ، تغییرات زیادی کرد.
در واقع باید گفت اندرونی شاه، مرکز مد ایران محسوب میشد . زنان شهری چشم به اونجا داشتن که از پوشش و آرایش بانوان حرم شاهی تقلید کنن. اونها بودن که میتونستن تغییر لباس زنان ایران رو سرعت ببخشن. جالبه بدونین مدپوشترین زنان قاجار مهدعلیا مادر شاه بود و تاج السلطنه دختر ناصرالدین شاه .
و اما در دوران حکومت پهلوی رشد این صنعت بیشترشد و تغییرات در مد و فشن از سطح خاندان سلطنتی به عموم زنان و مردان پیشرفت کرد. گفته شده با ورود ملکه ی افغانستان بدون حجاب به ایران و سفر خود رضاشاه پهلوی به ترکیه و مشاهده ی عدم سخت گیری و حضور زنان بدون حجاب در جامعه بود که سبب شد فرمان کشف حجاب که یک تغییری اساسی در پوشش زنان و مردان ایجاد کرد ، صادر شد.
زنان به جای چادر، از کلاه و مانتو و مردان به جای عمامه و کلاه شاپو و لباسهای سنتی، از کت و شلوار و کلاه پهلوی استفاده می‌کردند و تقریبا از همین دوران بود که تبعیت از لباسهای مد روز اروپا در ایران پیگیری میشد.
گفته شده زینت جهانشاهی که دختری باهوش و با استعداد بود اولین بانویی که مد رو وارد ایران کرد.پدرش سرهنگ حبيب الله فرود یکی ازافراد تحصیلکرده در آلمان و سرهنگ وزارت جنگ بود.
زینت تا سال دوم متوسطه رو در دبیرستان ژاندارک گذروند. در سال ۱۹۳۱ مصادف با ۱۳۱۰ هجری شمسی ،به همراه پدرش که سرپرست محصلین وزارت جنگ بود ، به آلمان سفر کرد . در اونجا درمدرسه ای دخترانه که یک آموزشگاه بین المللی معتبر بود، مشغول تحصیل و آموختن شد.
توی این آموزشگاه علوم تکمیلی خانه داری از آشپزی ،خیاطی، اتو کاری ، وصله و رفوی لباس گرفته ، ذبح و پا ک کردن و پختن جانوران، حیوانشناسی و حتی علوم قضایی ،تند نویسی و ماشین نویسی رو هم یاد گرفت .
زینت کمی بعد با یک افسر ارتش ازدواج کرد و به برن پایتخت سوئیس نقل مکان کرد. حدود ۲ سال و نیم در اونجا ساکن بود و زینتی که با سفر به اروپا فرصت پیدا کرده بود دنیای شگفت انگیز مد و لباس رو از نزدیک ببینه ،همونجا علاقه ی خودش به هنر خیاطی رو جدی تر دنبال کرد . اون تونست از یک مربی سوئیسی مدلهای برش روی مانکن رو یاد بگیره .
زینت به دلیل کار همسرش که یک نظامی بود از سوئیس به پاریس مهاجرت کرد. شهری که یکی از مراکز اصلی مد و انتقال این صنعت به سراسر دنیا بود .در پاریس تخصص خیاطی به سبک مدرن را گرفت و حتی با شیوه های اداره ی یک بوتیک به خوبی آشنا شد.
زینت در بازگشت به ایران در سال ۱۳۲۱ که در بحبوحه ی جنگ جهانی بود. در محله ی امیریه، خیاط خانه و بوتیک خودش رو راه اندازی کرد. او از لباسهای کریستین دیور طراح مطرح فرانسوی ، الگوبرداری میکرد و در کنارش طرح های خلاقانه ی خودش رو در لباسهای مورد پسند بانوان ایرانی هم خلق وارائه می کرد.
زینت برای نمایش لباسهاش به مانکن نیاز داشت .از اونجایی که در ایران چنین کسی که با شیوه ی نمایش آشنا باشه وجود نداشت، از دختران جوان فامیل و دوست استفاده کرد ، به مدت سه ماه به اونها نحوه ی راه رفتن و ایستادن و ظرافتهای نمایش مد لباس رو آموزش داد.
دیگه شرایط مهیای نخستین فشن شوی زینت بود . درسته لباسهای نو گرایانه ی زینت بسیار گرون بود، اما او بانوی هوشمندی بود و می دونست دنیای پر زرق و برق مد ، هوش از سر بانوان مدپسند تهرانی خواهد برد.
بله. در سال ۱۳۲۲ که هنوز تهران محل رفت و آمد سربازان بیگانه بود ، زینت کارت دعوت هایی برای بانوان سرشناس تهران فرستاده و از ۱۵ بانو خواست که در فشن شوی او و در واقع افتتاحیه ی خیاط خونه اش ، حضور داشته باشند . بانوانی که اغلب فرنگ رفته بودن وبا نمایش مد اروپایی بیگانه نبودند.
تقریبا بیشتر لباسهای زینت در این اولین نمایش مورد توجه و استقبال قرار گرفت و به فروش رفت . بنابراین لباسهای روزش رو به قیمت ۱۱۰ تا ۱۵۰ تومان و لباسهای شب رو به قیمت ۲۰۰ تا ۲۵۰ تومان و کت و دامن هاش رو به قیمت ۳۰۰ تومن فروخت. اینگونه شد که بانوان متمول تهرانی لباسهای اون را خریدند و آوازه ی زینت در سراسر تهران پیچید.
زینت پس از این موفقیت دست به کار طراحی های جدیدی متناسب با فرهنگ ایرانی با مراجعه به موزه ی مردم شناسی ، زد. ایده ی طراحی پوششی بلند با آستین‌های راسته ی گشاد در ذهنش نقش بست که خب این طرح هم با استقبال بانوان تهرانی مواجه شد.
درسته. زینت نخستین بانوی با استعداد و نوگرایی بود که پای مد رو به ایران باز کرد. او تا سال ۱۳۴۷ یعنی تا زمان تولد دخترش همچنان به فعالیت‌هاش ادامه داد اما پس از تولد فرزندش خیاط خانه اش رو بست و من هم قصه ی زینت رو همین جا به پایان میرسونم در حالیکه مسیری که به لطف جسارت زینت ، به عنوان اولین بانوی طراح در ایران ، پیش روی زنان و دختران ایران ایجاد شد ، گشوده ، هموار و رو به رشد باقی مونده.
و اما پلتفرم بزرگ آموزشی آوای صلح سيمرغ به صنعت رو به رشد طراحی مد و لباس، توجهی ویژه داره .در کنار دوره های مهارت ورزی غیرحضوری رایگان ، مستر کلاس هایی چون طراحی برند مد، برند اختصاصی ،دیزاین فشن رو از مدرسین مطرح بین المللی با شرایط عالی برای بانوان، ارائه میکنه. از شما دعوت میکنم تا با مراجعه به سایت simorghacademi.com از این دوره های کاربردی و ارزشمند نهایت بهره رو ببرید.
سپاس که من رو تا پایان همراهی کردید . بدرود
منابع
جهانی . مهناز . چنگیز .سحر.مطالعه ی تطبیقی مد لباس بانوان دربار فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار
