در عصر دیجیتال، پلتفرم های شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک، اینستاگرام، توییتر و تیک تاک به جنبه جدایی ناپذیر زندگی روزمره ما تبدیل شده اند. این پلتفرم ها نه تنها نحوه برقراری ارتباط و انتشار اطلاعات را تغییر داده‌اند، بلکه بر رفتارها، افکار و احساسات ما نیز تأثیر قابل‌توجهی گذاشته‌اند. همانطور که دنیای دیجیتال با سرعتی عجیب به تکامل خود ادامه می‌دهد، درک تأثیر عمیق و چندوجهی که رسانه‌های اجتماعی می‌توانند بر سلامت روان ما داشته باشند، اهمیت فزاینده‌ای پیدا می‌کند.
درک مفهوم شبکه های اجتماعی
شبکه های اجتماعی به طیف وسیعی از وب سایت ها و برنامه‌های کاربردی اطلاق می‌شود که کاربران را قادر می‌سازد تا هنگام مشارکت در رسانه محتوا ایجاد کنند، به اشتراک بگذارند و با آن تعامل داشته باشند. این پلتفرم ها کاربردهای مختلفی دارند، از اشتراک گذاری به روزرسانی های زندگی شخصی در فیس‌بوک، ارسال عکس های زیبا در اینستاگرام، توییت کردن افکار و نظرات در توییتر تا ایجاد ویدیو های کوتاه و جذاب در TikTok. رسانه های اجتماعی به منبع اصلی ارتباطات، اطلاعات و سرگرمی در دنیای امروز تبدیل شده اند.
با این حال، افزایش زمان صرف شده در این سیستم عامل ها نگرانی هایی را ایجاد کرده است. با توجه به این که یک فرد به طور متوسط حدود 145 دقیقه در روز را در شبکه های اجتماعی سپری می کند، سؤالات در مورد تأثیر آن بر سلامت روان بیشتر شده است. قرار گرفتن مداوم در معرض رگبار اطلاعات، همراه با فشار برای حفظ یک شخصیت آنلاین خاص، می تواند پیامدهای روانی قابل توجهی داشته باشد.
تاثیر دوگانه رسانه های اجتماعی: خوب و بد
برخلاف تصور برخی، رسانه های اجتماعی کاملاً مضر نیستند. این رسانه ها می تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند برای بیان خود عمل کند و به کاربران امکان می دهد تجربیات، افکار و احساسات خود را با مخاطبان جهانی به اشتراک بگذارند. برای افرادی که ممکن است در زندگی آفلاین خود احساس انزوا یا قطع ارتباط کنند، رسانه های اجتماعی می‌توانند حس تعلق به جامعه را ایجاد کنند. این رخداد افراد را قادر می سازد تا با دیگران در سراسر جهان ارتباط برقرار کنند و حس جامعه جهانی و تجربیات مشترک را تقویت کنند.
علاوه بر این، رسانه های اجتماعی می توانند منبع حمایت اجتماعی در زمان های چالش برانگیز باشند. بسیاری از مردم برای به اشتراک گذاشتن مبارزات خود و دریافت آرامش و مشاوره از دیگران به پلتفرم های رسانه های اجتماعی روی می آورند. این حس اجتماعی و همدلی مشترک می تواند خلق و خو و عزت نفس فرد را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و یک سیستم پشتیبانی مجازی را فراهم کند که ممکن است به صورت آفلاین در دسترس نباشد.
ضررها
با این حال، علیرغم مزایای آن، استفاده بیش از حد از رسانه های اجتماعی می تواند چندین اثر نامطلوب بر سلامت روان داشته باشد. مطالعات متعدد استفاده زیاد از رسانه های اجتماعی را با افزایش سطح اضطراب و افسردگی مرتبط دانسته اند. بمباران مداوم اخبار، اطلاعات و به روزرسانی ها می‌تواند منجر به اضافه بار اطلاعات و ایجاد استرس و اضطراب شود. فشار برای حفظ یک شخصیت آنلاین ایدئال و ترس از دست دادن می تواند این مسائل را تشدید کند.
علاوه بر این، در حالی که رسانه های اجتماعی می توانند حس ارتباط را ایجاد کنند، فقدان تعامل چهره به چهره نیز می تواند باعث شود کاربران احساس انزوا کنند. مطالعه ای که در مجله آمریکایی اپیدمیولوژی منتشر شد نشان داد که سطوح بالای استفاده از فیس بوک با کاهش رفاه مرتبط است و نشان می دهد که رسانه های اجتماعی ممکن است به احساس تنهایی و انزوا کمک کنند.
خواب یکی دیگر از زمینه هایی است که رسانه های اجتماعی می توانند بر آن تأثیر منفی بگذارند. نور آبی ساطع شده از صفحه نمایش می‌تواند الگوی خواب را مختل کند و منجر به خواب ضعیف تر شود. علاوه بر این، نیاز دائمی به بررسی به روزرسانی ها و اعلان ها می‌تواند منجر به تأخیر در زمان خواب و کاهش مدت زمان خواب شود و بر سلامت روحی و جسمی تأثیر بگذارد.
- رسانه های اجتماعی و تصویر بدن
یکی از مهم ترین تأثیرات رسانه های اجتماعی بر درک تصویر بدن است. پلتفرم های رسانه های اجتماعی، به‌ویژه پلتفرم های متمرکز بر تصویر مانند اینستاگرام، مملو از عکس هایی از افرادی هستند که بدن «عالی» و سبک زندگی «ایده‌آل» خود را به نمایش می‌گذارند. این تصاویر می توانند استانداردهای زیبایی غیر واقعی ایجاد کنند و فشار زیادی بر افراد وارد کنند تا ظاهری خاص داشته باشند.
این قرار گرفتن مداوم در معرض بدن “کامل” می تواند به نارضایتی بدن منجر شود و می تواند به ایجاد اختلال بدشکلی بدن و اختلالات خوردن کمک کند. مطالعه ای که در مجله بین المللی اختلالات خوردن منتشر شد نشان داد افرادی که زمان بیشتری را در رسانه های اجتماعی می گذرانند در معرض خطر بیشتری برای ایجاد نگرانی های خوردن هستند. فشار برای انطباق با این استانداردهای غیر واقعی می تواند منجر به مشکلات شدید سلامت روان از جمله عزت نفس پایین، اضطراب و افسردگی شود.
- زورگویی سایبری و رسانه های اجتماعی
آزار و اذیت سایبری یک موضوع مهم در شبکه های اجتماعی است. این شامل استفاده از ابزارهای ارتباطی دیجیتال برای ایجاد احساس عصبانیت، غمگینی یا ترس در شخص دیگری است که معمولاً به طور مکرر انجام می شود. قربانیان آزار و اذیت سایبری می توانند طیف وسیعی از پیامدهای نا مطلوب از جمله افسردگی، اضطراب، آسیب رساندن به خود و حتی افکار خودکشی را تجربه کنند.
نوجوانان و نوجوانان به ویژه در برابر آزار و اذیت سایبری آسیب پذیر هستند. بر اساس گزارش مرکز تحقیقات آزار و اذیت سایبری، حدود 34 درصد از دانش‌آموزان در طول زندگی خود آزار و اذیت سایبری را تجربه کرده اند.
ناشناس بودن رسانه های اجتماعی اغلب می تواند رفتار آزارگرانه را برای افراد آسان تر کند. این رخداد می تواند پیامد های روانی شدیدی برای قربانیان داشته باشد و منجر به افزایش استرس، اضطراب و احساس بی ارزشی شود.
- ترس از دست دادن (FOMO)
FOMO یا ترس از دست دادن، پدیده ای است که اغلب با رسانه های اجتماعی مرتبط است. این پدیده به احساس اضطراب اشاره دارد که یک رویداد هیجان انگیز یا جالب ممکن است در حال حاضر در جای دیگری اتفاق بیفتد که اغلب توسط پست هایی که در رسانه های اجتماعی مشاهده می شود برانگیخته می شود. این ترس می تواند منجر به نیاز دائمی به ارتباط و به روز ماندن با آنچه دیگران انجام می دهند، شود و منجر به افزایش زمان صرف شده در این سیستم عامل ها شود.
FOMO می تواند منجر به احساس بی کفایتی، اضطراب و نارضایتی از زندگی شود. یک مطالعه منتشر شده در Computers in Human Behavior نشان داد که FOMO با رضایت از زندگی و خلق و خوی بد مرتبط است. مقایسه مداوم با دیگران و ترس از دست دادن تجربیات می تواند منجر به چرخه معیوب افزایش استفاده از رسانه های اجتماعی و کاهش رفاه ذهنی شود.
- اعتیاد به رسانه های اجتماعی
استفاده بیش از حد از رسانه های اجتماعی می تواند منجر به اعتیاد به شبکه های اجتماعی شود که نوعی اعتیاد دیجیتال است. با ناتوانی در کنترل استفاده، اولویت دادن به رسانه های اجتماعی بر سایر فعالیت ها، و تجربه علائم ترک هنگام تلاش برای کاهش مشخص می شود.
مانند سایر اعتیادها، اعتیاد به شبکه های اجتماعی می تواند پیامدهای شدیدی برای سلامت روان داشته باشد. می تواند منجر به افزایش خطر افسردگی، اضطراب، تنهایی و کاهش عزت نفس شود. مطالعه ای که در مجله اعتیادهای رفتاری منتشر شد نشان داد که اعتیاد به شبکه های اجتماعی با کاهش عزت نفس، اضطراب، افسردگی، تنهایی و ترس از دست دادن ارتباط دارد.
- مقایسه فرهنگ در رسانه های اجتماعی
رسانه های اجتماعی فرهنگ مقایسه را تقویت می کنند. کاربران دائماً در معرض نکات برجسته زندگی دیگران هستند که منجر به احساس بی کفایتی و اعتماد به نفس پایین می شود. این فرهنگ مقایسه می تواند آثار مخربی بر سلامت روان داشته باشد.
مطالعه منتشر شده در مجله توسعه بزرگسالان نشان داد افرادی که خود را با دیگران در رسانه های اجتماعی مقایسه می کنند سطوح بالاتری از علائم افسردگی را تجربه می کنند. مطالعه دیگری نشان داد که مقایسه خود با دیگران در فیس بوک با رضایت کمتر از زندگی مرتبط است. این مقایسه مداوم می تواند منجر به احساس بی کفایتی و کم ارزشی شود که بر سلامت روان تأثیر می گذارد.
استراتژی هایی برای استفاده سالم از رسانه‌های اجتماعی
با توجه به تأثیرات منفی بالقوه رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان، بسیار مهم است که به این پلتفرم ها با تمرکز و عمد نزدیک شوید. در اینجا چند استراتژی برای استفاده سالم تر از رسانه های اجتماعی آورده شده است:
- تعیین محدودیت‌های زمانی:
یکی از مؤثرترین راه ها برای مدیریت استفاده از رسانه های اجتماعی، تعیین محدودیت های زمانی است. اکنون بسیاری از تلفن های هوشمند دارای ویژگی های داخلی هستند که به شما امکان می دهد زمان صفحه نمایش خود را ردیابی کنید و محدودیت هایی را برای برنامه های خاص تعیین کنید. با تعیین این محدودیت ها، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که زمان زیادی را در این پلتفرم ها صرف نمی‌کنید، که می‌تواند منجر به اضافه بار اطلاعات و افزایش استرس شود. می توانید با تعیین یک حد معقول مانند یک ساعت در روز شروع کنید و در صورت لزوم به تدریج آن را کاهش دهید. همچنین تعیین زمان های خاصی از روز به عنوان دوره های «بدون رسانه‌های اجتماعی» به ذهن خود استراحت دهید.
- پیمایش ذهن‌آمیز
پیمایش ذهن‌آمیز شامل حضور کامل و آگاهی از احساسات خود هنگام پیمایش در فید های رسانه های اجتماعی است. اگر متوجه شدید که پست ها یا افراد خاصی باعث می‌شوند نسبت به خودتان احساس بدی داشته باشید، ممکن است وقت آن رسیده است که آن ها را از برنامه خود حذف کنید. مهم است که به یاد داشته باشید که رسانه های اجتماعی اغلب نسخه ایده آلی از واقعیت را ارائه می دهند و مقایسه خود با دیگران می تواند منجر به احساس بی کفایتی شود. با توجه به احساسات خود در هنگام استفاده از رسانه های اجتماعی، می توانید بهتر این احساسات را مدیریت کنید و رابطه سالم تری با این پلتفرم ها حفظ کنید.
- سم زدایی دیجیتال
سم زدایی دیجیتال شامل استراحت از تمام دستگاه های دیجیتال برای مدت معینی است. این می تواند از چند ساعت تا چند روز یا حتی هفته متغیر باشد. وقفه های منظم از رسانه های اجتماعی می تواند به بازنشانی عادات دیجیتالی شما و بهبود رابطه شما با این سیستم عامل ها کمک کند. سم زدایی دیجیتال می‌تواند به کاهش احساس اضطراب و استرس مرتبط با استفاده بیش از حد از رسانه‌های اجتماعی کمک کند و همچنین می‌تواند زمان را برای سایر فعالیت‌هایی که به سلامتی شما کمک می‌کنند، مانند ورزش، مطالعه یا گذراندن وقت با عزیزان، آزاد کند.
- اکانت های مثبت را دنبال کنید
شبکه های اجتماعی در صورت استفاده صحیح می توانند منبع الهام و مثبت باشند. تلاش آگاهانه ای داشته باشید تا حساب هایی را دنبال کنید که به شما احساس خوبی می دهند، به شما الهام می بخشند یا محتوای آموزشی ارائه می دهند. این می تواند به ایجاد یک محیط رسانه اجتماعی مثبت تر کمک کند. با تنظیم فید خود به گونه ای که حاوی محتوای مثبت و الهام بخش باشد، می توانید اطمینان حاصل کنید که تجربه شما در رسانه های اجتماعی نشاط آورتر و کمتر استرس زا است. همچنین تعامل با این حساب های مثبت با گذاشتن نظرات یا اشتراک گذاری محتوای آن ها مفید است، زیرا این کار می‌تواند حس اجتماعی و تعلق ایجاد کند.
کلام آخر
به یاد داشته باشید، این استراتژی ها برای همه یکسان نیستند، و این که چه چیزی برای شما بهتر عمل می‌کند ممکن است به شرایط فردی و رابطه شما با رسانه های اجتماعی بستگی داشته باشد. نکته کلیدی این است که در مورد استفاده خود از رسانه های اجتماعی آگاه باشید و به طور منظم ارزیابی کنید که این رسانه ها چگونه بر سلامت روان شما تأثیر می گذارد.
اگر به موضوعات روانشناسی علاقه دارید می توانید با مراجعه به آکادمی اوای صلح سیمرغ مطالب بسیار مفیدی در این زمینه پیدا کنید. همچنین دوره های آموزشی مختلفی در این آکادمی وجود دارد که می تواند به شما در زمینه خودشناسی و بهبود سبک زندگی کمک کند.
