درود و مهر من مارال پژاوند هستم با پادکست زن در قاب تاریخ
در مقدمه ی این اپیزود قصد دارم که شما رو به شنیدن فصل جدیدی در این پادکست ، دعوت کنم. میخوام با هم به سفری در زمان بریم تا با زنانی آشنا بشیم که الگو و نمادی هستن از زنانی که ازدرون جوشیدن ، سرود خودشون رو سر دادن و از دل تمام نابرابری‌های جنسیتی راهی برای ابراز وجود پیدا کردن اما بعضی از اونها در گوشه و کنار تاریخ گم شدن، بعضی در سایه موندن ، برخی هم در انزوا فراموش شدن و یا بعضی هم اون طوری که شایسته است نامی از اونها برده نشده . زنانی که با لالایی های مادرانه و قصه هایی که نسل به نسل به اونها رسیده بود؛ به دنیای ادبیات پا گذاشتن ، تا با همه گیری آموزش خوندن و نوشتن ، به امروزی برسم که زنان در تمام عرصه ها ی فرهنگی،هنری، ادبی، سیاسی و اجتماعی حضوری پررنگ و چشمگیر دارن.
آکادمی آوای صلح سيمرغ که موسسینش دو بانوی فرهیخته از ایران یانومریم نظری و بانو آفاق صالح هر دو با مدرک دکترای روانشناسی سلامت و کوچ بین الملل هستند، در تلاشه تا در کنار معرفی زنان اثرگذار تاریخ ، به عنوان یکی از به روزترین پلتفرم‌های آموزشی، سیمرغی از زنان خودساخته ی امروز ایران بسازه تا سهم خودش رو در برقراری صلح و امنیت بیشتر برای زنان ، انجام داده باشه.
در این پادکست که نامش زنان ادیب ایران زمینه؛ از آتوسا میگم که گفته شده اولین بانوی ادیب و شاعر ایران باستانه. از رابعه ی غزلسرا وعاشق قرن چهارم که اولین بانوی شاعر بعد از اسلامه ، از بی بی خانم استرآبادی موسس اولین دبستان دخترانه و از عفت سیاح ملقب به دکتر کمال اولین روزنامه نگاز زن ایرانی تا شاعران و نویسندگان ماندگار معاصر، فروغ و پروین ها (اعتصامی و دولت آبادی) و سیمین ها (بهبهانی و دانشور) براتون خواهم گفت.
اسپانسراین مجموعه هیچ کسی غیر از خود شما نیست. از شما نازنینان میخوام درصورتیکه این روایت به گوش جانتون نشست صدای من باشید و زن در قاب تاریخ رو به دوستان و عزیزانتون معرفی کنید.
لازمه قبل از معرفی و پرداختن به شهبانو آتوسا کمی از تاریخچه ی ادبیات زنان و یافتن جای پای اونها در تاریخ براتون بگم.
واقعیت اینه که در تاریخ ادبیات ایران ،هرگز زنان موقعیتی برابر و برتر با مردان نداشته اند . تا اوایل سال ۱۲۸۰ جامعه به زنان اجازه ی یادگیری و نوشتن نمی‌داد. میشه گفت تا پیش از این تاریخ، انکار شایستگی های یک زن در هنر و شعر و ادبیات و حتی حذف نام و آثار اون توسط ادیبان و تاریخ نگاران مرد ، محصول طرز تفکری بود که از زنان انتظار خوندن و نوشتن نداشت چه برسه به نويسندگي و شاعرانگی .
تنها در دوران سلطنت قاجار بود که برخی خانواده ها به دخترانشان اجازه ی خوندن رو میدادن و پدرها و برادرها به خواهرانشون خوندن رو و کمتر نوشتن رو یاد میدادن چرا که نوشتن همچنان ممنوع بود و همواره این ترس وجود داشت که اگر زنان نوشتن بیاموزند نامه های عاشقانه به معشوق می‌نويسند و این قابل قبول نبود . تا اینکه با انقلاب مشروطیت، مسئله ی تعلیم و تربیت زنان مطرح شده و علیرغم سنگ زدن‌ها و تکفیر شدنها، حرکتهایی مؤثر برای تاسیس مدارس دخترانه، سازمانها و انجمن های زنانه انجام گرفت که باعث رشد سواد و شعور اجتماعی جامعه ی زنان در ایران شد.
پس درستتره بگیم حضور کمرنگ زنان نه به علت فعالیت کمشون که به دلیل عدم پذیرش جامعه از تحرک ادبی و هنری اونها بوده و در اینجا و این پادکست قصد دارم از زنانی بگم که علیرغم غلبه ی نگاه جنسی و مردانه، این قالب سنتی رو شکستند و خود را ابراز کردند.
گذشته از این تبعیض جنسیتی، در ایران باستان و پیش از اسلام هم ، اساسا آثار دینی و بیشتر ادبی به کتابت درنمی اومدن بلکه سینه به سینه منتقل و حفظ میشدن. نظیر کتاب اوستا که بعد سده ها انتقال شفاهی ، در عهد ساسانیان نوشته شد. بنابراین آنچه که از گذشته به صورت مکتوب باقیمونده بخش کوچکی از دریای عمیق ادبیات ایران که البته سهم زنان هم در این میانه پر ابهام و اتهام و درواقعچ ناچیزه.
اولین بانوی نامبرده در تاریخ شعر و ادب پارسی ایران ، آتوساست. شاهدخت هخامنشی، پرهنر و خوش ذوق. آتوسایی که اقتدار رو از مادر کاردان و یگانه اش، کاساندان به میراث برده. او دختری دانا با ارزش‌های عمیق انسانیه که اون رو هم از پدر بزرگوارش کوروش کبیر به میراث داره. اونچه که آتوسا رو در تاریخ موندگار کرده ، اقتدار و استقلال او درهر مقطع از زندگی پر فراز و نشیب خانواده ای سلطنتیه که با وجود تمامی مصائب که به خصوص بعد از مرگ مادر و پدرش کوروش بزرگ ، برای او ایجاد شد ، تونست تصمیماتی شایسته اتخاذ کرد.
آتوسا بنا بر اونچه که از متون باستانی به زبان پهلوی به ثبت رسیده بعد از مرگ پدرش کورش کبیر در حرمسرای پادشاه بعدی یعنی برادرش کمبوجیه ، می‌زیست . او که شاهد اختلافات برادران دو قلوی خودش کمبوجیه و بردیا بر سر جانشینی حتی قبل از مرگ پدربود، در به حکومت رسوندن داریوش از خویشاوندان کوروش ، بعد از مرگ برادران ، نقشی کلیدی ایفا کرد. آتوسا به عنوان همسر و در مقام بزرگ بانوی ایران زمين، به دربار داریوش راه پیدا میکنه.
آتوسا به عنوان بانویی فرهیخته و آگاه، که نامش چندین بار در الواح تخت جمشید اومده، شیوه ی نویسایی خط جدید رو آموخته بود و با اشتیاق به آموزش و تربیت کودکان درباری می پرداخت. او همانگونه که از مشوقین آموزش و پرورش در عهد و زمانه ی خود بود؛ نقش تصمیم گیرنده در آموزش درباریان هم داشت . بر همین اساس گفته شده آتوسا در سرودن چکامه به استادی معروف بوده و در متون تاریخی از او به عنوان اولین زن ادیب و سراینده ی ایران زمین نام بردند.
آشیل شاعر پرآوازه ی یونانی در نمایشنامه ی خود با عنوان ایرانیان ، آتوسا رو به نوری که از چشم خدایان ساطع شده ، تشبیه میکنه و از او به نام بانوی بانوان یاد میکنه.
ویل دورانت درباره ی قدرت روحی این بزرگ بانو نوشته: حمله داریوش به یونان به سبب نفوذ آتوسا در شوهرش بوده و به عبارتی میشه گفت داریوش به خواست و توصیه ی همسرش به یونان و دیگر مستعمرات بومی نشین مدیترانه حمله ور شده بود. بله آتوسا تا زمان حیات داریوش، همواره در کلیه امور و مسئولیت‌ها با شاه سهیم و در تصمیم گیریها اثر گذار بود.
از آتوسا در کتاب‌های تاریخی به عنوان بانوی فرهیخته، فرهنگ دان و پرنفوذ یاد شده که بزرگان کشور از راه جلب توجه و نظر او ، میتونستند به خواسته های خودشون در نزد شاه دست پیدا کنند
آتوسا با اقتداری که به عنوان بانوی اول دربار ایران داشت ؛ برخلاف قانون پادشاهی که باید پسر بزرگ شاه بعد او به پادشاهی برسه ،تونست پسرش خشایار رو بر تخت بنشونه و از او در برابر دسایس سایر شاهزادگان، حمایت کنه. در تاریخ نامه ها هم اومده که خشایارشاه به شخصیت قوی مادر افتخار میکرده و نامش چنان با نام مادر آمیخته بوده که گاه او رو تنها به نام فرزند آتوسا میخوندن . آتوسا در مدت حکومت فرزند، جایگاه والای ملکه ی مادر رو داشت.
خشایارشاه ضعفهای شخصیتی اش رو با یاری مادر از چشم دشمنان پنهان نگه می‌داشت اما بعد از مرگ مادر ، با ناتوانایی هایی که در اداره ی مملکت نشون داد، پیش زمینه ی قتل خودش و مقدمات انحطاط سلسله ی هخامنشی رو فراهم کرد.
از پایان زندگی آتوسا اخباری مشخص در متون تاریخی نیست اما آنچه که این شهبانو رو در تاریخ موندگار کرده ، اثربخشی ، آگاهی وتسلط او بر اوضاع فرهنگی زمان خودش بود که اون رو در ردیف زنان ادیب ایران زمین قرارداده.
سپاس که من رو تا پایان همراهی کردید. بدرود
منابع
تاریخ شعر زنان. مهرانگيز کراچی
زنان اساطیری. مجدم . محمدحسین
کارنمای زنان ایران از آغاز تا امروز. فرخزاد پوران
دانشنامه ی زنان فرهنگساز ایران و جهان. فرخزاد. پوران
